Wat is PCOS?

PCOS is de afkorting van Polycysteus Ovarium Syndroom, een veel voorkomende hormoonziekte die bij één op de zeven vrouwen in de vruchtbare periode voorkomt. De betekenis van Poly is meerdere, Cysteus betekent eiblaasjes (follikels) en Ovarium staat voor eierstok. Kort samengevat is er bij PCOS een verstoring van de hormoonbalans die kan bestaan uit een verhoogd mannelijk hormoon testosteron, verstoorde follikelgroei en verstoring van andere hormonen. De precieze oorzaak van PCOS is nog niet bekend, maar er wordt gedacht dat aanleg (genetica) en levensstijlfactoren een rol spelen. Zo zou je meer kans hebben op PCOS bij overgewicht, obesitas en insulineresistentie. Gezonde voeding, leefstijl en voldoende beweging kunnen bijdragen aan het verminderen van PCOS-symptomen. Ook kan een hormoontest nuttig zijn bij PCOS symptomen. Hierover lees je allemaal meer in dit artikel.

Wat zijn typische PCOS-symptomen

Als je PCOS hebt kun je te maken hebben met vervelende symptomen, zoals:

• Onregelmatige of helemaal geen menstruatie: bij PCOS (Polycysteus Ovarium Syndroom) ervaren veel vrouwen menstruele onregelmatigheden. Dit kan variëren van zeldzame menstruaties, wat bekendstaat als oligomenorroe (minder dan acht menstruaties per jaar), tot het volledig uitblijven van menstruaties, bekend als amenorroe. Een menstruele verstoringen is vaak een van de symptomen die kunnen wijzen op PCOS.
• Overmatige haargroei op het gezicht, de borst, rug en billen: dit kan te maken hebben met een verhoogde testosteronwaarde.
• Acne bij PCOS: dit wordt vaak veroorzaakt door een overproductie van mannelijke hormonen zoals testosteron en DHA-S, die de talgproductie stimuleren en poriën verstoppen. Veel vrouwen met PCOS hebben insulineresistentie, wat deze hormonale onevenwichtigheden versterkt. Acne kan verergeren door ontstekingen, mede veroorzaakt door een slechte darmgezondheid.
• Haarverlies: dunner wordend haar op je hoofd of haarverlies komt vaak voor bij PCOS vanwege de overmaat aan mannelijke hormonen.
• Vruchtbaarheidsproblemen: de hormonale onevenwichtigheden bij PCOS, waaronder vaak verhoogde niveaus van mannelijke hormonen zoals testosteron, kunnen invloed hebben op de rijping en afgifte van eicellen uit de eierstokken. Wanneer deze hormonen niet in de juiste balans zijn, kunnen de eicellen niet goed rijpen en wordt de ovulatie (vrijkomen van een eitje) verstoord. Dit leidt tot het kenmerkende beeld van meerdere onrijpe follikels of "blaasjes" in de eierstokken die zich niet volledig ontwikkelen. Zonder regelmatige ovulatie wordt het moeilijker voor een vrouw om zwanger te worden.
• Daarbij kunnen bij PCOS zwangerschapscomplicaties ontstaan: door Jasikova et al. (2018) is aangetoond dat de kans op een miskraam hoger is bij PCOS en dat dit gedeeltelijk te wijten kan zijn aan insulineresistentie of verhoogde androgeenniveaus (mannelijke hormonen). Daarbij hebben vrouwen met PCOS een hoger risico op het ontwikkelen van zwangerschapsvergiftiging, mogelijk vanwege factoren zoals overgewicht, hoge bloeddruk en insulineresistentie die vaker voorkomen bij PCOS-patiënten (Boomsma et al., 2006). Een andere studie toont tot slot aan dat vrouwen met PCOS meer kans hebben op het ontwikkelen van zwangerschapsdiabetes (Roos et al. 2011). Dit kan verband houden met insulineresistentie, een veelvoorkomend kenmerk van PCOS.

Overige klachten bij PCOS

Je kunt ook te maken hebben met symptomen die niet per se typerend zijn bij PCOS, maar wel vaak voorkomen bij dit syndroom. Zo komen hoofdpijn, buikpijn, vermoeidheid en gewichtstoename ook vaak voor.

Sommige vrouwen met PCOS ervaren ook hoofdpijn.

Hoofdpijn bij vrouwen met PCOS is vaak gelinkt aan hormonale schommelingen. Bij PCOS zijn androgeenniveaus (mannelijke hormonen) vaak verhoogd en kan de balans tussen oestrogeen en progesteron verstoord raken. Deze schommelingen kunnen migraine of andere hoofdpijn veroorzaken, vooral rond de menstruatie wanneer hormonale schommelingen intenser zijn. Dergelijke hoofdpijn kan leiden tot concentratieproblemen. Bovendien kunnen insulineresistentie, bepaalde medicaties (zoals de pil en vruchtbaarheidsmedicatie), stress en aandoeningen zoals slaapapneu of verhoogde bloeddruk ook bijdragen aan hoofdpijn bij PCOS-patiënten.

Buikpijn en darmklachten bij PCOS.

Vanwege insulineresistentie bij PCOS kan er gewichtstoename zijn rondom de buik, wat extra druk geeft op de darmen. Dit kan buikpijn veroorzaken en andere darmklachten, zoals een opgeblazen buik, constipatie of diarree. Onregelmatige en hevige menstruatie kan hier ook een oorzaak van zijn. Daarbij kunnen cysten op een eierstok extra pijn geven in de buik en een chronische ontsteking kan zorgen voor meer buikklachten. Lees meer over de oorzaken van darmklachten op de pagina over de prikkelbare darm.

Gewichtstoename en andere vervelende klachten

Vrouwen met PCOS hebben vaak te maken met gewichtsproblemen, met name rond de taille. Dit kan deels komen door hormonale onevenwichtigheden, zoals verhoogde niveaus van insuline en androgenen. Een verhoogde insuline kan leiden tot insulineresistentie, waardoor het lichaam moeilijker suiker uit de bloedbaan kan halen, wat vervolgens kan bijdragen aan gewichtstoename. Hogere androgeenniveaus kunnen ook leiden tot gewichtstoename en een specifieke vetverdeling, vooral rond de taille. Daarnaast kunnen vrouwen met PCOS andere vervelende klachten ervaren zoals: cravings (enorme behoefte aan zoet, vet en zout voedsel), wat mogelijk wordt gelinkt aan schommelingen in de bloedsuikerspiegel en hormonale veranderingen. Stemmingswisselingen, slaapproblemen, depressies en angsten kunnen ook deels voortvloeien uit deze hormonale verstoringen. Bovendien kunnen hormonale schommelingen bijdragen aan eetbuien, vooral tijdens bepaalde fasen van de menstruatiecyclus.

Let op: bovenstaande symptomen kunnen ook wijzen op andere aandoeningen. Laat daarom de diagnose stellen door de huisarts of specialist.

Wat zijn de oorzaken van PCOS?

De precieze oorzaak bij PCOS is niet volledig bekend. Hieronder vind je factoren die mogelijk invloed hebben op het ontstaan en de voortgang van PCOS:

• Insulineresistentie: wel 70% van de vrouwen met PCOS heeft te maken met een insulineresistentie, waardoor hun lichaam niet efficiënt reageert op insuline. Een verhoogd insulineniveau kan de eierstokken stimuleren om meer androgenen (mannelijke hormonen) te produceren en verhoogt het risico op het ontwikkelen van diabetes type 2 en een verhoogde bloeddruk.
• Hormonale onevenwichtigheden: verhoogde niveaus van androgenen kunnen leiden tot problemen met de ovulatie en acne en overmatige haargroei veroorzaken.
• Ontsteking: vrouwen met PCOS kunnen een verhoogd niveau van ontsteking in hun lichaam hebben, wat kan bijdragen aan insulineresistentie en verhoogde androgeenproductie.
• Genetica (erfelijkheid): vrouwen met familieleden met PCOS hebben een grotere kans om het zelf te ontwikkelen.
• Omgevingsfactoren zoals voeding, levensstijl en chemische blootstelling: een dieet vol geraffineerde koolhydraten en suikers verhoogt het risico op insulineresistentie, terwijl een vooral zittende of liggende levensstijl bijdraagt aan overgewicht, wat ook een PCOS-risicofactor is. Chemische stoffen zoals BPA (bisfenol A - een chemische stof die in sommige kunststoffen en harsen zit) kunnen het hormoonstelsel ontregelen. Daarnaast kan chronische stress de hormoonbalans verstoren en bepaalde medicijnen, zoals antipsychotica, het risico op PCOS vergroten. Antipsychotica kunnen direct invloed hebben op hormoonspiegels. Ze kunnen prolactinespiegels verhogen, wat de ovulatie kan onderdrukken en daarmee menstruele onregelmatigheden kan veroorzaken die lijken op PCOS.
• Verhoogd LH (luteïniserend hormoon): een verhoogd niveau van LH ten opzichte van FSH (follikelstimulerend hormoon) kan de androgeenproductie in de eierstokken stimuleren.

PCOS en hormonen

Bij PCOS heb je vaak te maken met een verstoorde hormoonbalans. Hieronder worden de hormonen LH, FSH, AMH, oestrogeen, progesteron en testosteron in relatie gebracht met PCOS.

LH-hormoon en PCOS

Het LH-hormoon wordt geproduceerd door de hypofyse in de hersenen en reguleert reproductieve functies. Bij vrouwen stimuleert het de ovulatie en bij mannen de productie van testosteron en sperma. Een verstoord LH-niveau kan menstruatieproblemen en vruchtbaarheidsproblemen veroorzaken.

Het FSH-hormoon in relatie tot PCOS

FSH wordt geproduceerd door de hypofyse en stimuleert de groei van eierstokfollikels. Bij PCOS kunnen FSH-niveaus abnormaal zijn, wat ovulatie en menstruatie verstoort. Een verhoogd FSH duidt op verminderde vruchtbaarheid en mogelijk vroegtijdige menopauze. Een verlaagd niveau kan leiden tot PCOS-symptomen zoals overmatige haargroei en acné.

Het AMH-hormoon en PCOS

AMH, geproduceerd door follikelcellen in de eierstokken, geeft inzicht in de vrouwelijke vruchtbaarheid en het aantal resterende eicellen. Het niveau blijft constant vanaf de puberteit tot de vroege volwassenheid, maar daalt met de leeftijd. Bij een AMH-bloedtest wordt de hoeveelheid AMH gemeten. Hoge niveaus wijzen op grotere eicelvoorraden en hogere vruchtbaarheid, terwijl lage niveaus duiden op verminderde vruchtbaarheid en mogelijk vroegtijdige menopauze. Let op: het AMH biedt niet een volledig beeld van de vruchtbaarheid.

Prolactine en PCOS

Prolactine wordt geproduceerd in de hypofyse en speelt bij vrouwen een rol in borstklierontwikkeling en moedermelkproductie, met verhoogde niveaus tijdens zwangerschap en borstvoeding. Naast borstvoeding kunnen stress, medicatie, verdovende middelen en een prolactinoom de prolactinespiegel verhogen, wat kan leiden tot menstruatieproblemen, acne, overmatige beharing en verminderd libido. Symptomen van verhoogde prolactine lijken op die van PCOS, dus bij vermoeden van PCOS wordt aanbevolen prolactine te meten.

Oestrogeen en progesteron in relatie tot PCOS

Oestrogeen wordt geproduceerd door de eierstokken en bijnieren. Het reguleert de menstruatiecyclus en reproductieve gezondheid. Een onevenwicht in oestrogeen kan leiden tot PCOS-symptomen zoals onregelmatige menstruatie, overmatige haargroei en acne. Normaal gesproken overheerst progesteron oestrogeen, maar factoren zoals stress en blootstelling aan chemische stoffen kunnen deze balans verstoren. Oestrogeendominantie kan bijdragen aan aandoeningen zoals PCOS en PMS. Behandelingen die zich richten op het reguleren van de oestrogeenbalans kunnen helpen de symptomen van PCOS te verlichten.

De relatie tussen testosteron en PCOS

Testosteron wordt voornamelijk geproduceerd door de eierstokken en bijnieren bij vrouwen en is essentieel voor geslachtsontwikkeling en lichamelijke gezondheid. Het beïnvloedt lichaamsbeharing, stemverdieping, botdichtheid en spiermassa. Echter, verhoogde testosteronniveaus kunnen leiden tot overmatige beharing, acne, haaruitval en ovulatieproblemen. Bij PCOS zijn deze symptomen van hoge testosteronwaarden vaak zichtbaar. Een evenwichtige testosteronspiegel is cruciaal voor de gezondheid en vruchtbaarheid van een vrouw.